کارنامه اقتصادی برند بارسلونا در سال ۲۰۱۹

امیر ساجدیان و دانا حسنی

بارسلونا برای چهارمین بار در طول پنج سالِ منتهی به فصل 19-2018 موفق به کسب عنوان قهرمانی در لیگ اسپانیا شد، ولی در رسیدن به فینال لیگ قهرمانان بار دیگر ناکام بود. آنها در حالی در عطش رسیدن به مهم‌ترین افتخار اروپا به سر می‌برند که همچنان در لیگ داخلی خود با درخشش لیونل مسی یکه‌تازی می‌کنند؛ بازیکنی که نقش مؤثری در بازی این تیم دارد. ارزش برند باشگاه به لطف درآمد 690 میلیون یورویی در سالِ مالی 2018، با رشدی 12 درصدی، به رقم 1.4 میلیارد یورو رسید. درآمد باشگاه در سال 2019 به 840 میلیون یورو افزایش یافت که بالاترین درآمد در بین باشگاه‌های برتر اروپایی است؛ درآمدی که منجر به تعیین اهداف درآمدی بالاتر در فصل‌های پیش رو شده است.

بارسلونا به دنبال فروش نیمار با رقمی خیره‌کننده، اقدام به جذب بازیکنان گران‌قیمتی نظیر فلیپ کوتینیو و عثمان دمبله کرد. در پی این اقدام، جای تعجب نداشت که مجموع دستمزد پرداختی به بازیکنان به رقم 562 میلیون یورو برسد و بارسلونا تبدیل به اولین باشگاهی شود که مرز 500 میلیون یورو را رد کرده است.

بارسلونا پروژه‌ای 600 میلیون یوریی به نام «اسپای بارسا» به معنی فضای بارسا را کلید زده است؛ پروژه‌ای که گنجایش ورزشگاه نیوکمپ را به 105 هزار نفر رسانده و باعث جذب حامی مالی گران‌قیمت‌تر برای داشتن حق تجاری نام ورزشگاه خواهد شد.

در خصوص درصد نفوذ در بین طرفداران، مجموع کسانی که در پلتفرم‌‌های اجتماعی باشگاه را دنبال می‌کنند در سال 2019 با رشدی 11 درصدی نسبت به سال پیش از آن به رقم 224  میلیون رسید.  این در حالی است که میزان تعهد دنبال‌کنندگان، 82 میلیون در سال 2019 بوده است.

باشگاه در طرح توسعه‌ای منتشر شده برای سال‌های 21-2015 بر تنوع‌بخشی و بین‌المللی کردن منابع درآمدی خود تاکید داشته است؛ راهبردی که بارسا را تبدیل به یک نمونه موفق از تطبیق‌پذیری با شرایط بازار، کاهش وابستگی به درآمد حق پخش و تمرکز بر رشد درآمد‌هایی است که بر آنها کنترل مستقیم دارد، کرده است.

درآمدهای تجاری باشگاه در سال 2019 با 19 درصد افزایش به رقم 383.5 میلیون یورو رسید؛ رقمی که به تنهایی از کل درآمدهای باشگاه دورتموند که از این حیث در رتبه دوازدهم قراردارد، بیشتر است. این افزایش مرهون تصمیم به عدم برون‌سپاری سیستم واگذاری حقوق تجاری و فروش باشگاه بوده است؛ تصمیمی که باعث کنترل بیشتر باشگاه بر چگونگی تبلیغ محصولات و نحوه فروش آنها بوده است.

درآمد حق پخش نیز در سال 2019 با توجه به قرارداد جدید یوفا که از سال 19-2018 اجرایی شد، افزایش 75.1 میلیون یورویی داشته است. صعود به مرحله نیمه نهایی – در مقایسه با حذف در مرحله یک چهارم نهایی در فصل قبل‌تر – نیز دلیل دیگری برای رشد این قسمت از درآمد بوده است.

با توجه به اختلاف درآمدی بالا نسبت به رقبا، می‌توان انتظار داشت که این باشگاه در سالهای آتی در صدر جدول پردرآمدترین باشگاه‌ها قرار گیرد و اولین باشگاهی باشد که مرز یک میلیارد یورو درآمد در سال را رد کند.

ساختار مدیریتی بارسلونا

بارسلونا یکی از مهم‌ترین و مشهورترین باشگاه‌های فوتبال در دنیا است. این باشگاه نیز، مانند رئال مادرید، از ابتدای تأسیس خود از مدل اسپانیایی Socio برای اداره خود استفاده کرده است. بارسلونا از طریق پخش‌های تلویزیونی و سفرهای تابستانه به آمریکای شمالی و آسیا، خود را تبدیل به برندی جهانی کرده است. نتیجه این تلاش‌ها را می‌توان در فروش سالانه پیراهن‌های این باشگاه مشاهده کرد. به طور میانگین هر ساله بیش از 1 میلیون پیراهن بارسلونا در جهان به طور رسمی به فروش می‌رسد. بارسلونا در سال 1899 توسط بازیکنانی سوییسی، بریتانیایی و اسپانیایی تأسیس شد. مدیریت بی‌نظیر خوان گمپر باعث شد تا ظرف تنها 25 سال از زمان تأسیس، تعداد اعضای باشگاه به 12 هزار نفر برسد. از دهه 20 میلادی تا سال 1975 (زمان مرگ فرانکو)، دولت اسپانیا برای از میان بردن فرهنگ کاتالان تلاش می‌کرد. کاتالان‌ها تنها در بازی‌های بارسلونا مجاز بودند به زبان کاتالانی صحبت کنند. در نتیجه بارسلونا تبدیل به نماد منطقه کاتالونیا شد.

ساختار این باشگاه قدرت قابل توجهی در اختیار هواداران قرار می‌دهد. مطابق با ارزش‌های اساسی باشگاه، قدرت اداره بارسلونا در اختیار اعضای آن است. بارسلونا در حال حاضر بیش از 170 هزار عضو (Socio) دارد. این تعداد عضو را می‌توان حاصل کمپین‌های جهانی باشگاه برای تولید درآمد و ارتقای وفاداری هواداران به باشگاه دانست. با این حال، و با وجود برند جهانی باشگاه، اعضای غیر اسپانیایی کمتر از 20 درصد Socioها را تشکیل می‌دهند. عضو شدن در باشگاه و حفظ این عضویت شرایط ساده‌ای دارد؛ پرداخت یک مبلغ سالیانه نه چندان زیاد (حدود 150 یورو) و رفتار مناسب عضو. هر عضو ملزم به رعایت کد رفتاری اعضای باشگاه است و در این زمینه باید به کمیته انضباطی 5 نفره اعضا پاسخگو باشد. این کمیته می‌تواند عضویت هر یک از اعضا را به دلیل عدم پرداخت حق عضویت یا تخطی از قوانین رفتاری باشگاه لغو کند. اغلب اعضای باشگاه معمولا از موارد و مسائل اجرایی و اداری باشگاه فاصله دارند؛ به همین علت یک اتحادیه اعضا به عنوان مشاور مستقل و حامی حقوق اعضا، به آنها خدمت می‌کند. عضویت در باشگاه مزیت‌هایی چون حق رأی، اشتراک در مجله باشگاه (یک ماه در میان چاپ می‌شود) و دریافت ایمیل‌های ماهیانه باشگاه را برای عضو به همراه دارد. هر عضو می‌تواند برای انتخاب رئیس باشگاه و اعضای هیئت مدیره که مدیریت موارد اجرایی و روزمره باشگاه را بر عهده دارند، رأی دهد. همچنین ممکن است در برخی موارد خاص و در زمینه مسائل غیرعادی‌ای که باشگاه را به شدت تحت تأثیر قرار می‌دهد، از اعضا خواسته شود تا رأی بدهند.

باشگاهی مانند بارسلونا، با منافع تجاری و مسائل بیزینسی مربوط به خود، در عمل نمی‌تواند مستقیما با رأی هزاران عضو خود اداره شود. از این رو، و برای ایجاد یک ساختار اداری متناسب‌تر، یک انجمن نمایندگان ایجاد شده است. انجمن نمایندگان باشگاه بارسلونا برای دوره‌های دو ساله و از 3 هزار عضو تشکیل می‌شود. عمده نمایندگان به صورت تصادفی از میان اعضای باشگاه انتخاب می‌شوند؛ اما اعضای هیئت مدیره، رؤسای اسبق باشگاه، اعضای کمیته‌های اقتصادی و انضباطی و تا سقف 25 عضو انتخاب شده توسط هیئت مدیره نیز در انجمن حضور دارند. انجمن نمایندگان عمدتا نقش نظارتی دارد؛ برای مثال تصویب بودجه و بررسی گزارش‌های سالانه باشگاه بر عهده آن است. همچنین انجمن نمایندگان اختیار نظارت بر عملکرد رئیس باشگاه و اعضای هیئت مدیره و انتخاب اعضای کمیته اقتصادی (که در زمینه مسائل مالی مربوط به باشگاه به هیئت مدیره مشاوره می‌دهد) را دارد.

هر کسب و کاری برای اداره اثربخش خود باید حول هسته‌ای کوچک از افرادی تشکیل شود که مسئولیت رسیدگی به امور روزمره بیزینس را بر عهده دارند. در بارسلونا، این نقش توسط هیئت مدیره و رئیس باشگاه ایفا می‌شود. رئیس باشگاه و اعضای هیئت مدیره برای دوره‌های 6 ساله و در یک مرحله انتخابات از میان نامزدهای انتخاباتی برگزیده می‌شوند. هیئت مدیره به مدیریت امور اجرایی باشگاه می‌پردازد و رئیس بر باشگاه نظارت می‌کند. تعداد اعضای هیئت مدیره ثابت نیست و می‌تواند بین 14 تا 21 عضو متغیر باشد. تعداد اعضا منوط به نحوه تقسیم وظایف میان رئیس باشگاه و هیئت مدیره در هر دوره است. همچنین برخی محدودیت‌های منطقی برای قدرت رئیس باشگاه و هیئت مدیره تعیین شده است. رئیس باشگاه نمی‌تواند بیش از 2 دوره ریاست را بر عهده داشته باشد. همچنین رئیس باشگاه و هیئت مدیره مشترکا در قبال ضرر مالی ناشی از سوء مدیریت و بدکرداری خود مسئول بوده و در جریان فرایند انتخابات باید هر یک ضمانتی 1.5 میلیون یورویی ارائه نمایند. رئیس و اعضای هیئت مدیره در صورت عدم رضایت حداقل 5 درصد از اعضا از نحوه اداره باشگاه، ممکن است رأی عدم اعتماد دریافت کنند.

همانند جابه‌جایی‌های قدرت در دولت‌های ملی، تغییر رییس در بارسلونا نیز می‌تواند دوره‌ای سخت برای باشگاه به همراه بیاورد. برای مثال در تابستان 2010، ساندرو راسل به عنوان رئیس انتخاب شد تا جای خوان لاپورتا را بگیرد. راسل و لاپورتا که زمانی متحد یکدیگر بودند، در سال 2005 دچار مشکل شدند و راسل از مقام نایب رئیسی خود استعفا داد. این درگیری پس از به قدرت رسیدن راسل نیز ادامه پیدا کرد. لاپورتا پیش‌تر گزارش داده بود که بارسلونا سودی 11 میلیون یورویی برای فصل 2010-2009 کسب کرده است. راسل با کمک حسابرسان کمپانی دلویت و توش (Deloitte & Touche) کشف کرد که در واقع باشگاه متحمل ضرری 79.6 میلیون یورویی شده است. همچنین راسل عنوان کرد که بارسلونا تا پایان فصل 10-2009، 392 میلیون یورو بدهی داشته است. این بدهی منجر به اخذ وام 130 میلیون یورویی توسط باشگاه برای ایفای تعهدات مالی کوتاه‌مدتش شد. راسل پیشنهاد کرد که لاپورتا به دلیل سوء مدیریت مالی باشگاه به مبلغ 48.7 میلیون یورو تعقیب قانونی شود. انجمن اعضا نیز با رأی نزدیکی با طرح شکایت از لاپورتا موافقت کرد.

بارسلونا احتمالا مشهورترین نمونه مالکیت باشگاه توسط طرفداران در دنیا است. بارسلونا از این شرایط خاص برای ارائه خود به عنوان یک باشگاه مردمی استفاده کرده است. ساختار دموکراتیک باشگاه، همراه با سبک بازی جذاب تیم، مورد توجه هوادارن بالقوه خارج از اسپانیا قرار می‌گیرد. همچنین ساختار باشگاه مزیت‌های اقتصادی خود را دارد. اعضا حمایت مالی قابل توجهی در قالب حق عضویت خود برای باشگاه فراهم می‌کنند. علاوه بر این، گستره وسیع اعضا رهبران باشگاه را وادار می‌کند تا فراتر از منافع شخصی خود را ببینند.

در طرف مقابل، با وجود تمام مزایای مربوط به حضور پررنگ طرفداران در ساختار اداره باشگاه، اشکالات اساسی‌ای نیز در مدل اداره بارسلونا وجود دارد. به دلیل تعهد بارسلونا به حفظ مالکیت اعضا، ساختار حقوقی باشگاه اجازه فروش سهام در آن را نمی‌دهد. در صورتی که باشگاه در آینده با بحران نقدینگی مواجه شود، راه‌های تامین پول محدودی برای آن وجود دارد. در کنار ضعف‌های مربوط به عدم امکان ارائه سهم‌های باشگاه، رهبری پوپولیست نیز می‌تواند از دیگر نکات منفی ساختار Socio باشد. مانند هر انتخابات دموکراتیک دیگری، خطر سیاست‌بازی و کمپین‌های نادرست و غیراخلاقی وجود دارد. علاوه بر این، شخصیت کاتالان باشگاه آن را به عنوان ابزار بهره‌برداری سیاسی در کاتالونیا مطرح می‌کند؛ مسئله‌ای که برای مثال در کمپین انتخاباتی لاپورتا برای پارلمان کاتالونیا مشاهده شد. همچنین، ساختار انتخاباتی باشگاه اجازه می‌دهد تا رهبران باشگاه به طور ناگهانی عوض شوند. انتخاب و حضور احتمالی یک مدیر نالایق می‌تواند بارسلونا را با مشکلات مالی چشمگیری مواجه کند. می‌توان گفت که ساختار مدیریتی بارسلونا، اجازه درگیری هواداران در اداره آن را فراهم می‌کند ولی در طرف مقابل بقا و ثبات رهبری موجود در یک بنگاه اقتصادی را کم دارد.

منابع

1. Playing Fair in the Boardroom: An Examination of the Corporate Structures of European Football Clubs, Ryan Murphy, Michigan State Journal of International Law.
2. The Model of Governance at FC Barcelona: Balancing Member Democracy, Commercial Strategy, Corporate Social Responsibility and Sporting Performance, Sean Hamil; Geoff Walters; Lee Watson, Soccer & Society.
3. Explaining the Structure at Barcelona- How the Club Functions on and off the Pitch, Jason Pettigrove, Sportskeeda.com.
4. https://www.fcbarcelona.com/en/club/organisation-and-strategic-plan/executive-structure#